Jedną z form działalności Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Bodzentynie są
profilaktyczne badania w szkołach i przedszkolach, głównie 5 i 6-latków. Są to badania logopedyczne, pedagogiczne i psychologiczne. Ich podstawowym celem jest wyłonienie dzieci z tzw. grupy ryzyka, bardziej niż inne podatnych na różnorodne niepowodzenia szkolne i objęcie ich specjalistyczną pomocą psychologiczno – pedagogiczno – logopedyczną.
Zgonie z wytycznymi nowej podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego (załącznik nr 1) „zadaniem nauczycieli jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji. Z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie i szkoły podstawowej należy przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna). Celem takiej analizy jest zgromadzenie informacji, które mogą pomóc:
1) rodzicom w poznaniu stanu gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej, aby mogli je w osiąganiu tej gotowości, odpowiednio do potrzeb, wspomagać;
2) nauczycielowi przedszkola przy opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, który będzie realizowany w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej;
3) pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej, do której zostanie skierowane dziecko, w razie potrzeby pogłębionej diagnozy związanej ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.”
Po przeprowadzeniu diagnozy przedszkolnej, nauczyciel, za zgodą rodziców, kieruje do poradni uczniów budzących jego niepokój. Są to najczęściej dzieci z problemami w zachowaniu, niepełnosprawne, z nieustaloną lateralizacją, deficytami percepcyjno – motorycznymi. Dzieci te są badane przez psychologa, pedagoga, logopedę.
Logopedzi prowadzą przesiewowe badania logopedyczno – pedagogiczne
służące wykryciu nieprawidłowości w rozwoju mowy, trudności w porozumiewaniu się oraz
innych zaburzeń rozwojowych. Badania te odbywają się za zgodą rodziców oraz w porozumieniu z dyrektorami i nauczycielami przedszkoli i oddziałów przedszkolnych.
Dokonywana jest wstępna ocena rozwoju mowy, sprawności narządów artykulacyjnych, lateralizacji, słuchu fizycznego i percepcji słuchowej oraz rozwoju społeczno-emocjonalnego dzieci. Jeżeli występują jakieś nieprawidłowości w mowie, dzieci kierowane są na
szczegółową diagnozę do poradni lub na punkty logopedyczne, a następnie, jeśli istnieje taka
potrzeba, na terapię logopedyczną. Czasami logopeda wskazuje na potrzebę badań laryngologicznych, foniatrycznych, ortodontycznych lub neurologicznych.
Przesiewowe badania logopedyczne mogą być wzbogacone o badania słuchu i wzroku z wykorzystaniem Multimedialnego Programu „Platforma do badania zmysłów” opracowanego przez Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie.
Kształtowanie się i utrwalanie prawidłowej wymowy poszczególnych głosek powinno zakończyć się w 5-6 roku życia. Potem mowa doskonali się pod względem gramatycznym, bogaci się zasób słownictwa, dziecko buduje zdania, prawidłowe pod względem składniowym, gramatycznym.
Najczęstsze przyczyny nieprawidłowości w rozwoju mowy, to: nieprawidłowości w budowie lub mała sprawność narządów artykulacyjnych, obciążenia z okresu około-porodowego, osłabienie słuchu fizycznego i percepcji słuchowej, niewłaściwe wychowanie językowe, nieprawidłowe wzorce mowy, problemy emocjonalne.
Najczęstsze wady wymowy, to dyslalie (nieprawidłowości w wymawianiu jednej lub wielu głosek). Zwykle nieprawidłowo realizowane są głoski: sz, ż, cz, dż, r, , ale także: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, k, g. Jest wiele dzieci z opóźnionym rozwojem mowy – ich mowa jest na etapie rozwojowym młodszych dzieci, upraszczają słowa, często mówią niewyraźnie, mają problem z opowiadaniem, budowaniem zdań. Zdarzają się dzieci z niepłynnością mowy, mową bezdźwięczną. Coraz więcej jest dzieci, które nie słyszą prawidłowo, stąd wielka potrzeba przesiewowych badań słuchu.
Podstawowe narzędzia w pracy diagnostycznej logopedy, to: kwestionariusze obrazkowe, które zawierają tak dobrane ilustracje, by dziecko wypowiedział każdą głoskę w różnych pozycjach w wyrazie. Wykorzystywane są także testy do badania percepcji słuchowej, programy komputerowe do badania mowy i sprawności narządów artykulacyjnych oraz słuchu i wzroku (platforma do badania zmysłów).
Podczas terapii stosuje się różnorodne metody logopedyczne, np. ćwiczenia logopedyczne, pokaz, uczulanie miejsc artykulacji, kontrolę dotykową. Dzieci lubią ćwiczyć z na logopedycznych programach komputerowych, tablicy multimedialnej. Wykorzystuje się także stymulator logopedyczny, przede wszystkim wibrator do masażu języka. Wszystkie oddziaływania terapeutyczne są przyjazne dziecku, dostosowane do jego indywidualnych potrzeb i osobowości.
Rodzice przede wszystkim, ale także nauczyciele pełnią ogromną i determinującą rolę w procesie rozwoju mowy dziecka.
Wychowanie przedszkolne obejmuje zabawy i ćwiczenia stymulujące rozwój mowy. Są to zabawy usprawniające narządy mowy, głównie języka, ćwiczenia słuchowe, fonacyjne, zabawy logorytmiczne. Dzieci uczą się na pamięć wierszy i piosenek, opowiadają, występują w przedstawieniach i akademiach. Obecnie jest wiele podręczników i poradników zawierających gotowe propozycje tego rodzaju ćwiczeń.
Jeżeli uczeń jest kierowany na terapię logopedyczną, to zawsze zaczyna się ona od ćwiczeń narządów artykulacyjnych. Dzieci, które uczestniczyły w tego rodzaju ćwiczeniach w przedszkolu, mają większą świadomość budowy i funkcjonowania aparatu mowy, lepiej koncentrują się podczas zajęć, mają sprawniejszy język, szybciej uczą się wymawiania poszczególnych głosek. Nie do przecenienia jest tzw. gimnastyka buzi i języka, przede wszystkim zaś ruchy pionizacji języka (oblizywanie warg, czyszczenie ząbków, liczenie ząbków językiem, stukanie językiem w podniebienie) oraz koordynacja i niezależne ruchy języka i warg.
Ogromne znaczenie ma ilość i jakość ćwiczeń słuchowych, począwszy od tych sprawdzających i kształtujących słuch fizyczny (czyj to głos, jaki przedmiot wydaje taki odgłos, jaki to instrument muzyczny, z której strony słychać dźwięk, powtórz to, co usłyszałeś), aż do ćwiczeń słuchu fonetycznego i fonematycznego (głoska, różnicowanie głosek podobnych, wyodrębnianie nagłosu, wygłosu i śródgłosu, sylaby, rymy, wierszyki). Ciekawe dla dzieci są rebusy fonetyczne, gry w słowa. Zajęcia logorytmiczne w grupie przedszkolnej doskonale kształtują funkcje muzyczno – ruchowo – słowne, a także rozluźniają, wyciszają, uspołeczniają.
Nauka wierszyków i piosenek ćwiczy pamięć werbalną, słuch fonematyczny, właściwy akcent, rytm i melodię wypowiedzi, czyli tzw. prozodię mowy oraz emisję głosu.
Rozmowy z dziećmi, stawianie pytań, opowiadania i opisy, wymyślanie historyjek, czytanie bajek to podstawa oddziaływań wychowawczych rodzica i nauczyciela. Dziecko uczy się naturalności w wysławianiu, uczy się słuchania i rozumienia, wyciągania wniosków i kojarzenia, przedstawiania własnych przeżyć i postrzegania uczuć u innych. Takie zajęcia są bazą do osiągnięcia umiejętności pisania wypracowań w starszych klasach, wypowiadania się na określone tematy, wystąpień publicznych.
Ciekawą, ogólnorozwojową formą pracy z dziećmi jest metoda dobrego startu.
Dojrzałość językowa jest istotnym warunkiem osiągnięcia przez dziecko tzw. dojrzałości szkolnej. Przejawia się ona umiejętnością rozumienia (język mówiony i teksty czytane) i mówienia (umiejętność komunikowania się i poprawnego wysławiania). Poprawność w mówieniu dotyczy aspektu: fonetycznego, leksykalnego, gramatycznego, ekspresyjnego. Dziecko powinno umieć odnaleźć się w określonej, dostosowanej do wieku, sytuacji społecznej, w różnych sytuacjach życia codziennego.
Literatura:
1.Datkun-Czerniak K. Logopedia. Jak usprawniać mowę dziecka. Kielce 2004
2.Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1979
3.Góral-Półrola J, Zakrzewska S. Będę mówić poprawnie. Kielce 2004
4.Emiluta-Rozya D. Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa 200
5.Sachajska E. Uczymy poprawnej wymowy. Warszawa 1981
6.Wójtowiczowa J. O wychowaniu językowym. Warszawa 1997
Katarzyna Przygodzka – logopeda, pedagog