Depresja poporodowa to ważne zagadnienie i też niestety dość powszechne. To trudna sytuacja nie tylko dla samej mamy, ale i dla całego systemu rodzinnego. Co gorsza, może się przełożyć na dalszy rozwój i życie emocjonalne i poznawcze dziecka.
Depresja poporodowa dotyka 12–30% kobiet (O’Hara, Swain, 1996). Dane te pokazują, że lekceważenie przez społeczeństwo długotrwałych zmian w zakresie nastroju przez otoczenie, w którym funkcjonuje młoda matka, może w poważny sposób zagrażać relacji dziecka z matką. Dużą rolę w zakresie profilaktyki może odegrać Edynburska Skala Depresji Poporodowej, w niektórych krajach traktowana jako narzędzie przesiewowe, wykorzystywane m.in. przez położne w trakcie wizyt domowych u młodych matek (istnieje także inna wersja skali dla profesjonalistów). Istotne jest, że „użytkownicy skali mogą ją powielać bez uzyskiwania dodatkowej zgody, pod warunkiem respektowania praw autorskich należących do British Journal of Psychiatry tzn. podania praw autorskich oraz pełnego tytułu skali oraz wyżej wymienionego źródła).
Kobiety w połogu i po porodzie znajdują się w kręgu osób szczególnie zagrożonych zaburzeniami psychicznymi, w tym czasie kilkakrotnie wzrasta ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych (ACOG Practice Bulletin, 2008). Za normę uważany jest obniżony nastrój występujący do trzech dni po urodzeniu dziecka.
| BABY BLUES |
| Przedłużające się stany złego samopoczucia psychicznego oraz obniżonego nastroju określane są mianem smutku poporodowego lub tzw. baby blues. Jego nasilenie sytuuje się od około piątego dnia po porodzie. Baby blues może trwać około dwóch tygodni (niektóre szacunki podają, że zjawisko to dotyczy około 80% rodzących kobiet). Ze względu na powszechność występowania jest on często bagatelizowany przez otoczenie. Niezwykle istotne dla problemu więzi jest to, że w trakcie trwania baby blues matka nie traci kontaktu z niemowlęciem. W związku z tym, na tym etapie wskazana jest konsultacja psychologiczna mająca często charakter psychoedukacji. Z mojego doświadczenia wynika, że szczególnymi problemami tego okresu jest poczucie bycia niekompetentną przez matkę, lęk związany z faktem, że kobieta nie odczuwa miłości do dziecka, stosowanie zbyt wysokich standardów dotyczących opieki nad niemowlęciem, problemy w związku. |
Przedłużające się zaburzenie nastroju o charakterze baby blues może skutkować przejściem w depresję poporodową, która wpływa już negatywnie na więź matki
z niemowlęciem. W praktyce istnieje także inna grupa kobiet zapadająca na depresję poporodową wiele miesięcy po porodzie, które wcześniej czuły się dobrze pod względem psychicznym.
DEPRESJA POPORODOWA JAKO JEDNOSTKA CHOROBOWA – KLASYFIKACJA I SYMPTOMY
W klasyfikacji chorób psychicznych ICD-10 depresja poporodowa oznaczana jest symbolem F53.0 – „zaburzenia psychiczne i zachowania związane z porodem niesklasyfikowane gdzie indziej”. Pacjentki, w których epizod depresyjny wystąpił wcześniej, oznaczane są symbolem F32, niezależnie od tego, że kolejny epizod depresyjny wystąpił
w okresie poporodowym.
Zgodnie z klasyfikacją DSM-IV epizod dużej depresji musi poprzedzić co najmniej dwutygodniowy okres obniżonego nastroju lub też utraty zainteresowania wszystkimi niemal czynnościami i płynącym z nich przyjemnościom. Stwierdzenie depresji poporodowej może nastąpić w ciągu roku po urodzeniu przez kobietę dziecka (Nylen, Moran, Franklin, O’Hara, 2006).
| KRYTERIA EPIZODU DEPRESJI POPORODOWEJ SĄ PODOBNE, JAK W PRZYPADKU INNYCH RODZAJÓW DEPRESJI, NALEŻY DO NICH ZALICZYĆ: |
| Spełnione ogólne kryteria epizodu depresyjnego.Występują co najmniej dwa z następujących objawów:nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i prawie każdego dnia, w zasadzie niepodlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się przez co najmniej 2 tygodnie,utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność,zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość. 3. Dodatkowo objaw lub objawy z następującej listy:spadek zaufania lub szacunku do siebie,nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej, a nieuzasadnionej winy,nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie albo jakiekolwiek zachowania samobójcze,skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia się, albo jej przejawy, takie jak niezdecydowanie lub wahanie się,zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej w postaci pobudzenia lub zahamowania (zauważalne obiektywnie lub subiektywnie),zaburzenia snu wszelkiego typu,zmiany łaknienia (wzrost lub spadek) z odpowiednią zmianą wagi.Ze względu na natężenie epizodu mówimy o:łagodnym epizodzie depresji (2 objawy z B i objawy z C dające w sumie 4 objawy),umiarkowanym (2 objawy z B i objawy z C dające w sumie 6 objawów),głębokim (2 objawy z B i objawy z C dające w sumie 8 objawów). |
Konieczne jest także stwierdzenie występowania, w tym samym czasie, minimum pięciu
z poniższych objawów:
- depresyjny nastrój przez większą część dnia,
- zmniejszenie zainteresowań i zdolności do przeżywania przyjemności,
- wyraźny wzrost lub spadek wagi,
- bezsenność albo nadmierna senność,
- pogorszenie panowania nad ruchami ciała,
- wrażenie zmęczenia,
- poczucie własnej bezwartościowości i winy,
- spadek sprawności myślenia i koncentracji,
- powracające myśli o śmierci i samobójstwie.
Wśród charakterystycznych typowo dla depresji poporodowej elementów można wyróżnić (nie wszystkie muszą wystąpić):
- obojętność i niechęć w stosunku do dziecka,
- brak okazywania uczuć dziecku,
- myśli o zrobieniu krzywdy sobie lub dziecku,
- silna koncentracja na ruminacjach i myślach depresyjnych, co prowadzi do zaniedbywania potrzeb dziecka.
Źródło: Psychologia w praktyce: „Baby blues i depresja poporodowa a zaburzenie więzi w okresie niemowlęcym”. Autor M. Lange-Rachwał
Wpływ depresji poporodowej na rozwój dziecka
Dzieci kobiet cierpiących na depresję poporodową są częściej zamknięte w sobie, wycofane, mniej radosne i chętnie do zabawy oraz bardziej narażone na zachorowanie na depresję.
Noworodki matek depresyjnych przejawiają:
- mniejszą aktywnością,
- większą drażliwość i nerwowość,
- mniej pozytywnych reakcji mimicznych,
- zaburzenia rytmu snu i czuwania,
- tendencję do wyższego poziomu hormonów stresu i aktywności fal mózgowych (podobnie jak w depresji).
Niemowlęta i małe dzieci charakteryzują się:
- depresyjnym sposobem podejmowania interakcji,
- mniejszą wagą i siłą fizyczną,
- opóźnieniem w rozwoju motorycznym.
U przedszkolaków zaobserwowano:
- zachowania depresyjne, agresywne oraz pełne nieżyczliwości i pozbawione empatii,
- podwyższony poziom hormonów stresu i aktywność mózgu wskazującą na stan chronicznej depresji.
O konsekwencjach depresji poporodowej szerzej można przeczytać w artykule, który znajduje się w linku: https://www.researchgate.net/publication/336738306_Depresja_poporodowa_matki_i_jej_konsekwencje_dla_dziecka_i_rodziny_Maternal_postpartum_depression_and_its_consequences_for_the_child_and_family
Podsumowanie
Depresyjne matki:
- separują się od swoich dzieci zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie, będąc przerażone i nie mogąc sobie poradzić z nową sytuacją,
- nie są zdolne prawidłowo reagować na zachowania dziecka i spełniać jego potrzeby,
- zdarza się, że przejawiają wobec dziecka zachowania agresywne,
- zaniedbują często także swoje starsze dzieci,
- mają skłonność do irytacji i drażliwości, zachowań agresywnych o charakterze werbalnym fizycznym.
Depresja poporodowa zaburza behawioralną i emocjonalną relację matki z dzieckiem, co w istotny sposób wpływa na rozwój dziecka, dla którego relacja ta jest niezbędna. Dziecko zostaje pozbawione wsparcia i pomocy matki w radzeniu sobie ze stresującymi wydarzeniami rozwojowymi. Stan zdrowia psychicznego matki, którego przejawem może być depresja poporodowej istotnie wpływa na rozwój dziecka, ponieważ jest czynnikiem determinującym zdolność matki do radzenia sobie i opieki nad dzieckiem podczas jego wychowania. Nieprawidłowa więź między matką a noworodkiem zaburza jego doświadczenia poznawcze, emocjonalne i społeczne, a także wpływa na jego późniejsze interakcje z innymi ludźmi.
Dzieci matek chorujących na depresję poporodową:
- są bardziej zamknięte w sobie,
- są bardziej wycofane,
- są mniej radosne,
- są mniej chętne do zabawy,
- jest większe prawdopodobieństwo, by same zachorowały na depresję,
- aktywność dziecka jest mniejsza,
- dzieci te są mniej ciekawe świata,
- mniej chętnie eksplorują otoczenie.
Zła interakcja w matką we wczesnych okresach rozwojowych determinuje nieprawidłowe doświadczenia społeczne, poznawcze i emocjonalne, co wpływa na modelowanie i utrwalanie późniejszych wzorców relacji z ludźmi. Nieprawidłowa interakcja
z matką może powodować późniejsze nieprawidłowe interakcje społeczne w dalszym życiu dziecka.