Słuch jest zdolnością odbioru dźwięków. Odbiór słyszanych dźwięków jest możliwy dzięki analizatorowi słuchowemu, który składa się z receptora odbierającego bodźce słuchowe (ucho) i przekonującego je na pobudzenia nerwowe; drogi słuchowe doprowadzające pobudzenia nerwowe do mózgu oraz nerwów odśrodkowych przekazujących impulsy do mózgu. Musimy uświadomić dziecku, w sposób dla niego przystępny, że mowa składa się z szeregu istotnych elementów. Aby usłyszeć i wymówić wyrazy, trzeba odebrać najpierw bodźce, następnie rozłożyć je na proste elementy (dokonać analizy), a dopiero potem złożyć w jedną całość (dokonać syntezy). Rozwijanie percepcji słuchowej dzieci w wieku szkolnym odbywa się poprzez:
- ćwiczenia rozwijające słuch fonematyczny oraz analizę i syntezę słuchową,
- ćwiczenia słuchu fonetycznego,
- ćwiczenia pamięci słuchowej.
Przykładowe zestawy ćwiczeń:
- Wyodrębnianie zdań w mowie:
- słuchanie prostych wypowiedzi na temat obrazka; dzieci biorą tyle klocków, ile jest zdań.
- Wyodrębnianie wyrazów w zdaniu:
- rozwijanie zdań, zwiększanie liczby wyrazów w zdaniu i określeniu ich miejsca
w zdaniu, - tworzeni zdań ze słów podanych przez nauczyciela lun rodzica np. „mleko kotek pije” – właściwe „Kotek pije mleko”,
- dobieranie par wyrazów, które się rymują: tata-mama, loczek-koczek.
- Wyodrębnianie sylab w wyrazach:
- śpiewanie prostych piosenek, z wyróżnianiem sylab (np. „pa-nie Ja-nie, pa-nie
Ja-nie”), - dzielenie wyrazów na sylaby – rozpoczynamy od wyrazów znanych dziecku, krótkich np.: (ma-ma, ta-ta, la-la, O-la),
- zabawa „ile sylab ??”,
- zabawa w dokończanie wyrazów np.: ko… (tek), pił… (ka),
- układanie wyrazów lub zdań z rozsypani sylabowej,
- zabawy sylabami: loteryjki sylabowe, domina sylabowe, rebusy sylabowe.
- Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów:
- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie,
- wydzielanie pierwszej głoski z nazwy obrazka,
- dobieranie i segregowanie obrazków według podanych głosek,
- wybieranie i grupowanie obrazków, których nazwy kończą się taka samą głoską,
- zapoznanie dziecka z obrazem graficznym głoski (zabawy „głoska i litera”),
- układanie pod obrazkami podpisów (wyrazów, zdań) odnoszących się do obrazka.
Ćwiczenia z zakresu rozwoju słuchu fonetycznego:
- zabawa „długie i krótkie dźwięki”,
- zabawa naukowa: „głowa, ramiona, kolana, palce… i inne” – dziecko mówi nazwę wskazanych przez siebie części ciała, w toku trwania zabawy coraz szybciej nazywa poszczególne części ciała,
- zabawa „Rób i mów” – polega na jednoczesnym wypowiadaniu zdania i wykonywania odpowiadającego mu ruchu w podanym tempie (np. nauczyciel lub rodzic mówi: „Kasia idzie wolno” – dziecko, powtarzając zdanie, chodzi i mówi wolno),
- zabawa „Klaszczę i mówię” – polega na wypowiadaniu prostego wyrazu lub zdania przy jednoczesnym klaskaniu w dłonie.
Ćwiczenia doskonalące pamięć słuchową i słowną:
- „Zgadnij, co słyszysz” – dziecko zza parawanu słucha odtwarzanego przez nauczyciela lub rodzica dźwięku, następnie przyporządkowuje usłyszane dźwięki do przedmiotu bądź obrazka,
- „Zgadnij, czyj to głos” – dziecko odgaduje do kogo należy słyszany głos np. dzieci
z grupy, zwierząt, - Wyszukiwanie obrazków według wskazanej kolejności, zapamiętywanie sekwencji,
- zapamiętywanka – zapamiętywanie kolejności powtarzanych wyrazów,
- zapamiętywanka, dokładanka – dziecko podaje wyraz, następna osoba kolejny, kolejna osoba powtarza podane wyrazy i dokłada jeszcze jeden (np.: Ola: „kwiat”, Kasia: „kwiat, drzewo”, Marek: „kwiat, drzewo, dom”).